توسعه فناوری‌های هوشمند معدنی کلید خورد
هفته گذشته تفاهمنامه چهارجانبه توسعه فناوری‌های هوشمند در بخش معدن و صنایع معدنی بین ایمیدرو، ستاد توسعه فناوری‌های اقتصاد دیجیتال، معاونت فناوری و نوآوری وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و معاونت معادن و فرآوری مواد وزارت صنعت، معدن و تجارت امضا شد.
موضوع این تفاهمنامه، همکاری و تعامل موثر همه طرف‌ها با محوریت تحقق شعار «تولید؛ دانش‌بنیان، اشتغال‌آفرین»، تحقق سند تحول دولت مردمی، ارتقای صنایع معدنی کشور در حوزه فناوری‌های هوشمند با رویکرد افزایش بهره‌وری، رقابت‌پذیری و تاب‌آوری اقتصاد کشور است. به گزارش ایمیدرو بخشی از زمینه‌های همکاری و هم‌افزایی عبارت است از تعریف و راهبری کنسرسیوم‌های تحقیق و توسعه بزرگ مشترک میان بنگاه‌ها و صنایع بزرگ معدنی دارای توانمندی تحقیق و توسعه و شرکت‌های دانش‌بنیان، احصای نیازهای تجمیعی فناورانه بنگاه‌ها و صنایع معدنی برای ایجاد بازار بزرگ‌مقیاس برای شرکت‌های دانش‌بنیان و در نهایت تضمین ریسک بنگاه‌ها و صنایع بزرگ معدنی در همکاری با شرکت‌های دانش‌بنیان. علاوه بر این، تضمین خرید فناوری‌های پرریسک در حال توسعه، تعریف بسته‌های تشویقی معنادار برای بنگاه‌ها و صنایع بزرگ معدنی به‌منظور ترغیب آنها به پذیرش فناوری‌های نوین و تاسیس مراکز فناوری صنعتی در حوزه‌های لبه فناوری با هدف تحقیق و توسعه مشترک میان واحدهای تحقیق و توسعه بنگاه‌ها و صنایع بزرگ معدنی، شرکت‌های دانش‌بنیان و دانشکده‌های قطب، بخش دیگری از این همکاری‌ها خواهد بود.
فضای باز برای توسعه اقتصاد دانش‌بنیان
سید مهدی نیازی، معاون هماهنگی و محیط کسب‌وکار وزیر صنعت، معدن و تجارت اظهار کرد: فضای جدیدی برای توسعه اقتصاد دانش‌بنیان در کشور باز شده است. وی که در آیین امضای تفاهمنامه چهارجانبه توسعه فناوری‌های هوشمندسازی در بخش معدن و صنایع معدنی سخن می‌گفت با اشاره به اینکه از ابتدای امسال، تعامل بسیار مطلوبی بین نهادهای دولتی در راستای تحقق شعار سال -تولید؛ دانش‌بنیان، اشتغال‌آفرین- برای توسعه اقتصاد دانش‌بنیان برقرار شده، گفت: طی این مدت، مجموعه آیین‌نامه‌هایی برای هر نهاد در حوزه فناوری، نوآوری و اقتصاد دانش‌بنیان تعریف شده و در برنامه اجرایی قرار دارد. معاون هماهنگی و محیط کسب‌وکار وزیر صمت گفت: وزارتخانه باتوجه به ابعاد حوزه فناوری و نوآوری، یکی از نهادهای پیشران و پیشرو در توسعه اقتصاد دانش‌بنیان است. وی ادامه داد: باتوجه به شعار سال و تاکید وزیر، توسعه اقتصاد دانش‌بنیان در ۱۰ بخش طراحی شده که معدن هم از جمله این بخش‌ها است و رهبر معظم انقلاب نیز در بیانات خود تاکید ویژه‌ای بر فعال‌سازی آن داشته‌اند.
تحقیق و پژوهش، حلقه مفقوده صنعت
نیازی به مسئله تحقیق و پژوهش (R&D) به‌عنوان حلقه مفقوده صنعت اشاره کرد و گفت: زمانی می‌توان در مسیر توسعه اقتصاد دانش‌بنیان گام برداشت که حوزه تحقیق و پژوهش موردتوجه جدی قرار گیرد و بودجه مناسبی به آن اختصاص یابد تا بتوان از ظرفیت فراهم شده، استفاده مطلوب کرد. وی افزود: با فعال‌سازی تفاهمنامه مشترک همکاری، ذیل برنامه راهبردی و آیین‌نامه‌های مصوب، می‌توانیم در مسیر توسعه اقتصاد دانش‌بنیان گام‌های موثر برداریم.
آغاز استفاده از ظرفیت دانش‌بنیان‌ها
پیش از این هم رضا محتشمی‌پور بزرگ‌ترین مشکل تحریم برای حوزه معادن را سخت شدن انتقال فناوری به کشور عنوان و تاکید کرده بود: استفاده از ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان حوزه فناوری‌های معدنی آغاز شده است. به گزارش ایرنا معاون معدنی وزیر صنعت، معدن و تجارت در گفته‌های خود تاکید کرده بود: شرکت‌های دانش‌بنیان حوزه فناوری‌های معدنی باید به سمت تامین نیازهای کشور در این زمینه حرکت کنند. وی با اشاره به تقاضای فراوان برای ورود شرکت‌های دانش‌بنیان به حوزه معدن گفت: استفاده از ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان حوزه فناوری‌های کلید خورده است.
ظرفیت بازسازی ماشین‌آلات
معاون معادن و فرآوری مواد وزیر صمت با بیان اینکه ظرفیت بازسازی ماشین‌آلات معدنی در کشور وجود دارد، اضافه کرد: شرکت‌های توانمندی داریم که با تامین نیروی انسانی مجرب توانایی انجام این کار را دارند؛ هرچند برخی ماشین‌آلات معدنی نیز به‌علت نداشتن صرفه اقتصادی یا قدیمی بودن ممکن است ظرفیت بازسازی نداشته باشند.
ایران در دومین انقلاب صنعتی است
به‌نظر می‌رسد تلقی دولت و ایده‌آل بخش خصوصی در زمینه هوشمندسازی فاصله زیادی با هم دارد و این موضوع در اظهارنظرهای افراد گوناگون کاملا به چشم می‌خورد. به‌عنوان مثال مهدی کرباسیان، کارشناس اقتصاد و فعال معدنی تعاریف دیگری از فرآیند هوشمندسازی مد نظر دارد.
وی در گفت‌وگو با دنیای معدن گفت: استفاده از هوش مصنوعی در همه زمینه‌ها از جمله معدن و صنایع معدنی، عصر چهارم انقلاب صنعتی را پدید آورده است، اما ایران با خوش‌بینی در عصر دوم باقی مانده و باتوجه به ذخایر معدنی موجود، ضرورت جهش برای قرار گرفتن در کنار کشورهای معدنی پیشرفته احساس می‌شود. کرباسیان افزود: سرمایه‌گذاری در معدنکاری دیجیتال و هوشمند و استفاده از فناوری‌های جدید و ماشین‌آلات پیشرفته باید در دستور کار بخش خصوصی و دولت قرار گیرد و تاخیر در توجه به این حوزه اقتصاد معدن و صنایع معدنی را دچار ضایعه جدی می‌کند.
امتیازات هوشمندی
به‌گفته این کارشناس اقتصاد، هوشمندسازی این حوزه 3 امتیاز اساسی دارد: صرفه‌جویی در مصرف انرژی، کاهش جدی نرخ تمام‌شده و حمایت و حفظ محیط‌زیست. وی گفت: در کشورهای پیشرفته سیستم هوشمند و هوش مصنوعی در تجهیزات و ماشین‌آلات هوشمند مدرن بسیار فعال شده و نتایج بسیار خوبی به‌دست آمده است. به‌عنوان مثال شرکت کوماتسو در آخرین آماری که ارائه کرده ۲۴ درصد در بهره‌وری، ۱۲ درصد در کاهش ساعات کار، ۱۰ درصد در کاهش باطله و ضایعات و ۲۰ درصد در کاهش خسارات ناشی از کار موفقیت داشته و موجب شده محیط کار سلامت و ایمنی بیشتری داشته باشد، راندمان افزایش پیدا کند و نرخ تمام‌شده کاهش یابد و موفقیت اقتصادی بیشتری در بازار رقابتی به‌دست آید.
انتخاب یا الزام
کرباسیان توجه معدنکاران ایرانی به هوشمندسازی را ضروری دانست و گفت: برای جبران عقب‌ماندگی کشور در این زمینه باید استارت‌آپ‌ها و دانش‌بنیان‌ها را ترغیب به ورود به این بخش کرد. علاوه بر این می‌توان از تجربه کشورهای پیشرفته و شرکت‌های بزرگ در معدنکاری بهره برد. وی افزود: در حال حاضر شرکت‌های بزرگ حمل‌ونقل با استفاده از این فناوری‌های هوشمند میزان تاخیر را تا ۹۵ درصد کاهش داده‌اند یا در حوزه حمل‌ونقل دریایی با پشت سر گذاشتن تجربه ساخت کشتی‌هایی با ظرفیت ۶۰۰ هزار تن، به‌سوی ساخت کشتی‌های ۸۰۰ هزار تنی خیز برداشته‌اند که به این ترتیب تحول اساسی در نرخ حمل ایجاد خواهد شد، اما بنادر ایران هنوز قابلیت پهلو‌گیری کشتی‌هایی با ظرفیت بیش از ۸۰ هزار تن را ندارند. کرباسیان سخنان خود را با این جمله پایان داد که ایران کشوری معدنی است و قابلیت زیادی برای توسعه در این زمینه دارد و حیف است که با بی‌توجهی به معدنکاری دیجیتال و هوشمندسازی از مزایای این بخش بی‌بهره بماند.
سخن پایانی
مجله فوربس تخمین زده تا سال ۲۰۳۵، به عصر بهره‌برداری هوشمند خواهیم رسید و استخراج مواد از طریق فناوری‌های دیجیتال مانند هوش مصنوعی سالانه بین ۲۹۰ تا ۳۹۰ میلیارد دلار برای تولیدکنندگان مواد خام معدنی صرفه‌جویی ایجاد خواهد کرد و در بخش صنعت معدن هم به‌طور فزاینده‌ای از هوش مصنوعی برای به کار بردن روش‌های نوآورانه، بهینه‌سازی فرآیندها، تصمیم‌گیری‌های درست و بهبود ایمنی محیط استفاده می‌شود. صنعت معدن کشور ما در این زمان در چه جایگاهی خواهد بود؟