یکی از معادن دولتی که بزرگترین ذخیره سرب و روی زیرزمینی را در خاورمیانه دارد به دلیل عدم داشتن دستگاه‌ها و ماشین آلات مناسب نمی‌توانند راندمان استخراج مطلوب و متناسب با ذخیره داشته باشد؛ یعنی نه تنها خودش انجام نمی‌دهد بلکه با اجرای برخی کارها مانع استفاده نسل‌های بعدی از این ذخایر معدنی می‌شود. ما می‌توانستیم دستگاه‌ها و ماشین آلات را در اختیار این معدن قرار دهیم و ۳۵-۴۰ درصد راندمان کار آنها را افزایش دهیم. ما به آنها پیشنهاد دادیم که استخراج را با تمام تجهیزاتمان می‌توانند انجام دهند اما قبول نکردند.

*به ارزیابی معاونت علمی و فناوری برای دانش بنیان شدن شرکتها اعتماد ندارید؟

این اتفاق می‌افتد؛ مگر معاونت علمی چقدر زیرساخت و وقت و توانمندی برای ارزیابی شرکتها دارد؟ گاهاً پیش می‌آید که کارشناسان و کارگزاران معاونت علمی در بررسی کارشناسانه خود، تعریف مشخص و مطابق با صنعت مربوطه برای شناسایی دستگاه‌ها و ماشین آلات‌های-تک را ندارند.

ما در صنعت ساخت ماشین آلات حفاری و مکانیزاسیون سابقه داریم و ۱۵ سال کار تحقیق و توسعه در این زمینه انجام داده‌ایم و براساس این تجربه و دانش یک دستگاهی را های -تک می‌دانیم و خطاب به این کارشناس می‌گوئیم بزرگ صنعت ما سوئد است و بگویید محصول این کشور چه آپشنی دارد که دستگاه ایرانی ما ندارد تا ما بگوییم چه داریم که نمونه سوئدی ندارد. اینها شعار نیست؛ ما در شرکت، برای جلوگیری از خروج نخبگان علمی و عملی خود حقوق‌های بالایی پرداخت می‌کنیم.

چشم انداز شرکتهای دانش بنیان تنها به داخل ایران محدود نیست؛ بلکه هدفمان ورود به بازارهای جهانی و رشد براساس استانداردهای WTO است. از دیگر چالش‌های شرکتهای دانش بنیان در حوزه معدن، بحث واردات در وزارت صمت و خانه معدن و مجامع معدنی است؛ استنتاجی که از مدیران کل وزارت صمت بر اساس بخش نامه‌های صادرشده داریم این است که هر کسی می‌تواند دستگاه وارد کند.

ما یک شرکتی هستیم که اقایان ما را مثل کف دستشان می‌شناسند؛ ما همه اقدامات مربوط به تولید، تبلیغ و … را انجام دادیم و رزومه روشن و معرفی شده‌ای داریم. در نامه نگاری به ما میگویند منتظر بمانید ما که می‌دانیم بدنه دولتی است و بعد از یک سال از خارج کشور وارد می‌کند؛ آن وقت است که ما زمین می‌خوریم و نمی‌توانیم پول کارافرین و تحقیق و توسعه و رشد خود را بدست بیاوریم.

رقابت با بخش خصولتی و دولتی قطعاً در همه زمینه‌های دانش بنیان اتفاق می‌افتد زیرا بحث رقابت نا متوازن مالی و سرمایه‌ای با دانش بنیان‌ها رخ می‌دهد.

تحریمی در کار نیست وقتی حجم زیادی نفت صادر می‌شود و پولش وارد کشور می‌شود؛ در صنعت معدن هم ما می‌توانیم و بلدیم با جهان بجنگیم؛ اما مسئله اصلی تحریم داخلی و سازمانی است!

تحریمی در کار نیست وقتی حجم زیادی نفت صادر می‌شود و پولش وارد کشور می‌شود؛ در صنعت معدن هم ما می‌توانیم و بلدیم با جهان بجنگیم؛ اما مسئله اصلی تحریم داخلی و سازمانی است!

ما توانستیم در این مدت و با وجود تمام تحریم‌ها استانداردهای بین المللی را با دوندگی بدست بیاوریم؛ تقریباً ۳ ماه پیش ایمیلی از یک شرکت لهستانی فعال در بخش معدن دریافت کردیم که علاقمند به همکاری با ما هستند در حالی که همینها کمتر از ۱۰ سال پیش حاضر به پاسخ دادن به ایمیل یک ایرانی نبودند.

پس ما توانمندی و پتانسیل را داریم؛ نکته حائز اهمیت فرهنگسازی محصولات دانش بنیان است؛ دولت معادنی با قابلیت مکانیزاسیون دارد؛ وقتی دولت از توانایی شرکتهای دانش بنیان بهره ببرد می‌تواند اعتماد را به وجود بیاورد.

در شأن شرکتهای دانش بنیان نیست که کسی از آنها حمایت کند ما نیازی به حمایت نداریم؛ همینکه مانع نشوند و سفارش ساخت و بکارگیری دهند یک فرهنگسازی است.

معادن زغال سنگ کرمان قابلیت دارند که ماهانه بیش از ۱۰۰ هزار تن تولید داشته باشند و تمامی کارخانه‌های کک سازی از این منابع تغذیه کنند در حالی که راندمان برخی از این معادن اصلاً مطلوب نیست چراکه از توان مکانیزاسیون و تکنولوژی داخلی همراه با گارانتی و آموزش و خدمات پس از فروش استفاده نمی‌کنند. نمیدانم چرا نمی‌خواهند این فرهنگ را نهادینه کنند.

تقریباً با بیش از ۸۰ نفر کارگر معدن مصاحبه کردیم همه به اتفاق نظرشان این بود که نمی‌خواستند اعضای خانواده و فامیلشان در معادن کار کنند.

*یکی از انتقاداتی که همیشه به فراید مکانیزاسیون و ورود تکنولوژی به یک صنعت می‌شود افزایش بیکار شدن کارکنان آن صنعت در نتیجه این فرایند است.

شیرین: می‌شود به آنها آموزش داد تا به صورت مکانیزه به استخراج معادن بپردازند. ما می‌دانیم آینده معدن با مکانیزاسیون است و ورود مکانیزاسیون به این صنعت نیز باعث رشد کارآفرینی می‌شود.

دلیر: با کارآفرینی نیروها بیکار نمی‌شوند؛ زمانیکه راندمان بیشتر شود تولید، اقتصادی‌تر خواهد شد و در ادامه این قضیه فرایند دیگری تعریف شده که آن هم، نیروی انسانی دیگری را مشغول به کار می‌کند. اگر مدیران ما تئوریسین‌های درستی باشند طبیعتاً نیروی کار با تکنولوژی بیکار نمی‌شود ما می‌توانیم ثابت کنیم که اشتغال بیشتر می‌شود.

شیرین: ما اگر حرفی زدیم دلسوزانه بوده است؛ زیرا سالهاست در این صنعت فعالیت می‌کنیم. تخصص ما معدن است و ادعا می‌کنم در معدنکاری زیرزمینی جز ۱۰ نفر اول ایران هستیم. کاری که پیش بردیم با هزینه و سرمایه گذاری خودمان بوده است و از هیچ سازمانی بورسیه نگرفتیم.

شاید بیش از ۸۰ درصد معادن ایران را نشناسیم ولی کمتر از آن هم نمی‌شناسیم؛ تقریباً دستگاه‌های ساخته شده در این شرکت را به همه معادن زیرزمینی ایران در مناطق گلستان، مازندران، مشهد، طبس، کرمان، یزد و جنوب کشور که قابلیت مکانیزاسیون دارند پیشنهاد دادیم؛ ما مجموعه مخاطبین تخصصی نزدیک به ۴ هزار نفر همچون مدیران دولتی، خصوصی، کنسرسیوم‌ها، هلدینگ ها، کارشناسان و کارگران و… در ایران داریم.

گاهی این مخاطبان در نمایشگاه‌ها و گردهمایی‌ها از محصولاتمان استقبال می‌کنند اما چرا خرید این محصولات زمانبر می‌شود، جای تعجب دارد.

امروز ما امیدوار هستیم و می‌جنگیم؛ در سالهای گذشته دعوت نامه تحصیل در مقطع دکتری برای بنده ارسال شد اما نرفتم؛ چون روزی رهبری کشور گفتند بمانید و صنعت درست کنید و به کشور کمک کنید؛ ما هم ماندیم؛ کمک می‌کنیم و سختگیرانه ایستاده‌ایم.

دانش بنیان‌ها حمایتی نمی‌خواهند به جز فرهنگسازی! امروز ما باید بنشینیم صنعت به دنبال ما بیایند و سفارش بدهند و ما برای نیازهایشان راهکارهای فناورانه ارائه دهیم.

*مشکلات حوزه اکتشافات معدنی را چگونه ارزیابی می‌کنید آیا ما در حال حاضر به تجهیزات و دستگاه‌های مربوط به اکتشاف مجهز هستیم؟

شیرین: مشکل اول سرمایه گذاری است؛ سرمایه گذاری در این صنعت سنگین است زیرا علاوه بر زمان بر بودن، نرخ بازگشت آن بالا نیست.
در این عرصه دستگاه‌های مغزه گیری عمیق نداریم؛ البته دستگاه RC را چند هلدینگ معدن دارند اما نیاز کشور به این دستگاه در کشور زیاد است. از سوی دیگر در حال حاضر توانمندی برای تولید سریع این ماشین آلات چالزنی عمودی وجود ندارد و ساخت داخلی این ماشین آلات کمی زمانبر است و می‌بایست محصولی را که نمونه داخلی ندارد و تولید داخل آن زمانبر است را از خارج بیاوریم اما اگر توانمندی داخل هم وجود دارد و بازار مناسب آن محصول هم موجود است از مجموعه‌های توانمند داخلی هم جهت ارائه راهکار تولید داخل دعوت و استقبال شود؛ حفاری از چه چیزی نشأت می‌گیرد؛ باید جنس سنگ، بستر و ژنز، عمق و بطور کلی پارامترهای قابلیت حفاری توده سنگ را بشناسیم و علم و عمل مربوطه را در رزومه خود داشته باشیم؛ تمام اینها به واسطه ابزارهایی انجام می‌شوند که دانش ساخت آنها وجود دارد ولی باید در عرصه تولید آن در صورت وجود مزیت رقابتی فنی و اقتصادی و همچنین بازار مکفی ورود کنیم.

با کنسرسیوم متشکل از شرکتهای دانش بنیان حوزه معدن واقدامات معاونت علمی و وزارت صمت می‌توان واردات را مدیریت کرد و در صورتیکه عدم توانایی تولید آن وجود داشت به واردات بپردازیم؛ راههای متنوعی هم برای تأمین مالی وجود دارد.

اگر امروز روی شرکت ما یا شرکتهای موازی ما که تعداد آنها هم زیاد نیست سرمایه گذاری شود و به ما مسئولیت داده شود روی RCها کار بکنیم قطعاً ظرف مدت ۱ تا ۲ سال آنها را با کیفیت جهانی به تولید خواهیم رساند.

*به نظر شما در کدام یک از سه حوزه اکتشاف، استخراج و فراوری ضعف‌های بیشتری داریم که به واسطه تکنولوژی قابل رفع است؟

شیرین: اعتقاد شخصی من این است که ما روی «دانش» و «بهره برداری از تکنولوژی» ضعف نداریم؛ مشکل ما روی سرمایه گذاری اولیه و تحلیل داده‌های حوزه فرآوری و اکتشاف است.

*موضوع خام فروشی همیشه مورد انتقاد است و رهبری نیز در این خصوص هشدار داده‌اند؛ به نظر شما چطور شرکتهای دانش بنیان می‌توانند از خام فروشی جلوگیری کنند آیا راهکارهایی در این خصوص وجود دارد؟

دلیر: خام فروشی چندین مرحله دارد که با دیدگاه کارشناسی به چند بخش تقسیم می‌شود؛ اما در کل امکان جلوگیری از خام فروشی در ایران وجود دارد. تا زمانی که بازار یک موضوع داغ است می‌توان فروش را انجام داد.

*فکر می‌کنید اگر موانع و چالش‌های شرکتهای دانش بنیان حوزه معدن رفع شود چقدر شرکتهای دانش بنیان می‌توانند در رسیدن به حد مطلوب بهره وری معدنکاری کشور کمک کنند و چقدر می‌توانند در پیشرفت اقتصادی کشور سهیم باشند؟

شیرین: در ارزیابی شرکتهای دانش بنیان «دانش فنی» مهم است؛ وقتی دانش فنی و طراحی را داشته باشیم زیرساخت وسیع داشتن، مهم نخواهد بود و به سرعت قابل ایجاد شدن است؛ باید نیازهای فناورانه فعلی و آینده کشور مطالعه و مشخص شده و به توانمندی‌های موجود در مسیر پاسخ به این نیازها رسیدگی شود؛ لازم است که با فکر و تدبیر، بهره گیری از دانش فنی شرکتهای دانش بنیان و با چشم انداز میان مدت و کوتاه مدت در این مسیر حرکت کنیم.

در بحث معدن خیلی نیاز زیربنایی نداریم و موضوعی نیست که احتیاج به خلق شدن داشته باشد؛ ما می‌توانیم از دانشی که در این زمینه وجود دارد در داخل کشور به صورت بومی بهره ببریم. اکنون پتانسیل تبدیل دانش به محصول، ماشین آلات فراوری و مواد اولیه در کشور وجود دارد؛ من یا یا سایر شرکتهای دانش بنیان بلدیم از پول و ظرفیت‌ها به چه صورت استفاده کنیم و ظرفیت را به ثروت تبدیل کنیم.

آینده، آینده روشنی است؛ افزایش ظرفیت تولید نیازمند افزایش ظرفیت اکتشاف است؛ افزایش استخراج نیازمند ماشین آلات مربوطه و بازار است. ما اگر نیازهای خود را بدانیم می‌توانیم از این ۶۸ نوع ماده معدنی برای بازار داخل و صادرات بهره ببریم. اکنون در روسیه و CIS به مواد معدنی که ما در کشور موجود داریم نیاز دارند؛ تکنولوژی و دانش فنی قطعاً فرآهم شدنی است.

باید نیازهای فناورانه به دانش بنیان‌ها سپرده و به آنها اعتماد شود؛ برخی مسائل صرفه اقتصادی ندارند که ما می‌توانیم به سمت واردات آنها برویم؛ مثلاً تولید ناخن‌های حفاری در کشور به صرفه نیست زیرا سالانه ۱۰۰ هزار عدد هم لازم نیست و تولید آن مزیت رقابتی ندارد و قیمت آن بیشتر از نمونه‌های چینی خواهد شد. در این موارد باید واردات را به بهترین نحو داشته باشیم.

اما در مورد دستگاهی که پتانسیل تأمین و ساخت و بهره برداری بومی آن در داخل وجود دارد باید با نگاه کوتاه مدت و میان مدت به شرکتهای دانش بنیان اعتماد شده تا با استفاده از ظرفیت‌های خود آن را به مرحله ساخت و تولید برسانند