ساختار مطلوب تعالی صنعتی

دو مورد از شوراهای اقتصادی زیر نظر استاندار شامل شورای گفت‌وگو و شورای برنامه‌ریزی و توسعه استان هستند. عمده ترکیب این شوراها متشکل از نمایندگان دستگاه‌های دولتی است و فقدان صنعتگران و کارشناسان اقتصادی (علمی) در این بخش موجب شده است تا اتصال صنعت با حلقه حکمرانی کشور به‌خوبی برقرار نشود.نکته دیگر، کمرنگ بودن وجه توسعه در این شوراهاست. شورای گفت‌وگو اساسا بر محور حل مشکلات پیش‌روی فعالان اقتصادی تشکیل شده و شورای برنامه‌ریزی و توسعه استان هم به دنبال طرح‌های توسعه‌ای است؛ اما با توجه به ترکیب اعضای کمیسیون‌های تخصصی آن نمی‌توان گفت که رویکرد آن توسعه‌گرایانه است.پیشنهاد ایجاد مرکز تعالی منطقه‌ای با مدیریت استاندار و ترکیبی از دستگاه‌های اجرایی، اقتصادی و تولیدی می‌تواند محرک توسعه منطقه باشد. مرکز تعالی منطقه‌ای در مقام اجرا بر سه‌رکن ظرفیت منطقه‌ای، متخصصان علمی و عملی (اندیشمندان و صنعتگران)، مدیران و تصمیم‌سازان شکل خواهد گرفت.ابتنا به ظرفیت‌های منطقه‌ای نقطه آغاز تاسیس یک مرکز تعالی است. هر منطقه مبتنی بر طرح‌های آمایشی صورت‌گرفته می‌تواند نسبت به تشکیل مرکز تعالی مطلوب آن حوزه اقدام کند که تکمیل چک‌لیست روبه‌رو می‌تواند در این مسیر کمک‌کننده باشد. ساختار مطلوب برای ایجاد مرکز تعالی رشته‌فعالیتی در یک‌منطقه مبتنی بر آمایش‌های آن شامل ارکان استاندار در حلقه بالا؛ نماینده اتاق استان، نماینده دانشگاه و معاون اقتصادی در حلقه دوم؛ صنعتگر، استاد دانشگاه و بانک در حلقه سوم و در نهایت صنعتگر، استاد دانشگاه و نماینده سازمان برنامه و بودجه در پایین‌ترین حلقه است. در این ترکیب رکن تولیدی در اقتصاد تحت عنوان صنعتگر، وظیفه شناسایی ظرفیت‌ها و اعلام نیازهای مربوط به بخش صنعتی را دارد که در آن منطقه حائز ظرفیت شناسایی شده است. این ترکیب از صنعتگران می‌تواند از ۳ تا ۵نفر برحسب وزن بنگاه و صنعت در آن منطقه، مختلف باشد.رکن دیگر که بعد علمی این ترکیب را تشکیل می‌دهد، حضور نماینده دانشگاه‌ها در این مرکز تعالی است. این گروه دانشگاهی، نیازهایی را که صنعتگران شناسایی کرده‌اند، در مراکز تحقیقاتی دانشگاه معین آن منطقه بررسی و تحت عنوان طرح تحقیق و توسعه از سوی صنعتگران از آن پشتیبانی می‌کنند.رکن سوم که رکن حاکمیتی این مرکز را تشکیل می‌دهد، وظیفه دارد پشتیبانی‌های قانونی لازم از مجوزدهی، تامین مالی اجرای طرح‌های تحقیق و توسعه از طریق بانک‌های استان و همچنین هدایت جریانات توسعه صنایع منطقه مبتنی بر آمایش سرزمینی را کنترل کند.

تعریف مرکز تعالی

مرکز تعالی یک تیم، مرکز مشترک یا نهادی است که رهبری بهترین شیوه‌ها، تحقیق، پشتیبانی و آموزش را برای منطقه‌ای متمرکز ارائه می‌کند. به دلیل کاربرد گسترده و سابقه مبهم قانونی، ممکن است یک «مرکز تعالی» در یک زمینه ویژگی‌های کاملا متفاوتی با دیگری داشته باشد.در واقع مرکز تعالی، نهادی برای تجمیع، تقویت، توسعه و کاربردی‌سازی خدمات زیرساختی، پژوهشی و مشاوره‌ای برای بهره‌برداری کسب‌وکار (بنگاه) است. از این رو مرکز تعالی را می‌توان پل واسط بین تسهیل فعالیت و تعامل بنگاه با محیط کسب‌وکار دانست. گاهی اوقات از مرکز تعالی به‌عنوان مرکز شایستگی یا توانمندی یاد می‌شود. ویژگی بارز مرکز تعالی این است که در کاوش و اتخاذ ابزارها، تکنیک‌ها یا شیوه‌های جدید فناوری پیشرو است. به‌طور مشخص مرکز تعالی را می‌توان این‌گونه توصیف کرد: «مرکز تعالی در برگیرنده یک تیم متخصص در حوزه‌های فناوری، مشاوره، تحول دیجیتال، توسعه محصول و سایر نیازمندی‌های کسب‌وکار است که از طریق ارائه مشاوره یا اجرای پروژه‌های مشترک، دانش و تجربه خود را در حوزه‌های موردنیاز مشتری و بنگاه ارائه می‌دهد.»یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های مرکز تعالی، «تخصص‌گرایی» آن است؛ به‌طوری که خدمات پژوهشی، مشاوره‌ای و زیرساختی را ویژه هر رشته فعالیت ارائه می‌دهد. ویژگی دیگر آن در این طرح «منطقه‌گرایی» آن است؛ به این معنی که متناسب با قطب‌های صنعتی در مناطق دارای بیشترین پتانسیل رشد و تمرکز اقتصادی هر رشته‌فعالیت بنیان‌گذاری می‌شوند.

وظایف مرکز تعالی

ماموریت یک مرکز تعالی را می‌‌‌توان حول برخی محورها طبقه‌‌‌بندی کرد. هدایت فکری بنگاه‌ها و ارائه مشاوره‌های تخصصی، ایجاد و ترویج تجربه‌های موفق کسب‌وکاری، هدایت و راهبری پروژه‌های تحقیق و توسعه و بهبود شاخص ROI آنها، اهرم‌سازی منابع (منابع انسانی، روابط و ارتباطات، زیرساخت‌ها و…) در جهت کاهش زمان و هزینه‌های توسعه توانمندی‌های بنگاهی و پشتیبانی آموزشی و فنی برخی از این محورها هستند. اما به منظور تبیین ماهیت فعالیت یک مرکز تعالی، لازم است طبقه‌بندی از مراکز خدماتی مشاوره در دو محور نوع دانش صریح و ضمنی و تمرکز بر بازه زمانی حال و آینده ارائه شود. برخلاف مرکز رقابت، مرکز مهندسی TC و مرکز تخصص، مرکز تعالی متمرکز بر دانش ضمنی و آینده‌نگر است. از این رو حیطه فعالیت‌های این مراکز بر ارائه مشاوره‌های مبتنی بر دانش ضمنی و غیر‌صریح با رویکرد آینده‌پژوهی است. از این رو فعالیت‌ها و خدماتی که یک مرکز تعالی ارائه می‌کند، مبتنی بر انتقال و اشتراک‌گذاری دانش ضمنی برای آینده کسب‌وکارهاست. بنابراین یک مرکز تعالی را می‌توان در سه‌مرحله پیش از تولید، حین تولید و پس از تولید طبقه‌بندی کرد.

تجربه کشورها

سوئد: در سوئد، طرح‌های عمومی  CoE به‌رغم برخی تردیدها در میان آژانس‌های تامین مالی و تا حدی به‌عنوان پاسخی به رقابت از ابتکارات بنیادهای خصوصی معرفی شدند. دولت طرفدار بودجه رقابتی‌تر بود و برای طرح‌های تعالی فشار آورد. در همان زمان، دانشگاه‌ها به‌طور فزاینده‌ به منابع مالی خارجی وابسته بودند. علاوه بر این، واحدهای تحقیقاتی بزرگ با این استدلال که به تمرکز منابع بیشتری برای ایجاد رهبری و برتری علمی نیاز دارند، در توسعه مراکز تعالی موفق بودند. همزمان، شوراهای پژوهشی جایگاه قوی در نظام پژوهشی نداشتند و سعی در یافتن جایگاه‌های جدید داشتند. اولین طرح مرکزتعالی در سال ۲۰۰۱ معرفی و چند طرح دیگر از سال ۲۰۰۵ به بعد تاسیس شد. در سوئد، اهداف طرح‌های مراکزتعالی مختلف است. از جمله اهدافی که مرتبط با جامعه علمی است عبارت‌اند از دستیابی به استانداردهای بین‌المللی بالا، امکان تمرکز منابع با حمایت از محیط‌های تحقیقاتی و کاهش بار ناشی از نوشتن برنامه‌های متعدد برای تحقیق از طریق ایجاد امکان به کمک هزینه‌های طولانی‌مدت و بزرگ‌تر.

نروژ: در نروژ، اهداف کلی‌تر طرح مراکز تعالی، جدا از برتری علمی، شامل موارد زیر است: دیده‌شدن و جذابیت بین‌المللی، تقویت بین‌المللی‌سازی تحقیقات نروژی، ترویج جذب محقق و بازسازی سازمان و مدیریت تحقیقات دانشگاهی. باید اضافه کرد که اولین فراخوان مراکز تعالی تنها به برتری علمی تاکید نداشت، بلکه برخی از اهداف کاربردی نیز وجود داشت؛ بر همین اساس اعلام شد که حداقل یک مرکز در هر یک از چهار حوزه اولویت موضوعی نروژ باید وجود داشته باشد.