منیر حضوری- با اینکه حدود ۹۸ درصد معادن کشور را معادن کوچک و متوسط تشکیل می‌دهند، اما معضلی که وجود دارد این است که این معادن با تمام اهمیتی که دارند، از مزایا و امتیازات خاصی برخوردار نیستند و سنگ پیش پایشان بسیار است. معادن کوچک در بسیاری موارد از معادن بزرگ متفاوت و در بسیاری از موارد هم شبیه هستند. در تفاوت‌ها می‌توان به میزان ذخیره، استخراج، مدیریت منابع انسانی و در شباهت‌ها می‌توان از پارامترها و موانع اقتصادی، سیاسی و اجتماعی مشترک سخن گفت. درواقع می‌توان گفت که معادن کوچک به دلیل کوچک‌تر بودن، زودتر به پارامترهای مذکور واکنش نشان داده و با چالش‌های جدی‌تری مواجه هستند؛ موضوعی که در صورت حل نشدنش به علت تعداد بالای این دسته از معادن می‌تواند به دغدغه جدی برای کل اقتصاد تبدیل شود.
با توجه به اینکه اکثریت ۸۰ درصد معادن کوچک و متوسط کشور با مشکلات متعدد دست و پنجه نرم می‌کنند، بنابراین انتظار می‌رود که دولت هر چه زودتر کمک کند تا این مسائل حل و فصل شود تا جلوی تعطیلی معادن گرفته شود، چراکه متاسفانه امروز این دسته از معادن دچار بحران شده‌اند و حالا اگر به داد آنها نرسیم، به زودی شاهد تعطیلی سلسله‌وارشان خواهیم بود. در این بین انتظار می‌رود که دولتمردان و بخش خصوصی به یکدیگر کمک کنند تا شرایط کنونی باعث تعطیلی هر چه بیشتر معادن کوچک نشود.
مساله مهم اینکه قرار بود با حمایت دولت، معادن به توسعه اقتصادی کمک کنند و ضرورت جایگزینی درآمدهای بخش معدنی به عنوان یکی از مهم‌ترین بخش‌های اقتصادی به جای درآمدهای نفتی کشور احساس می‌شد، اما به دلیل اینکه فعالیت در حوزه معادن با مشقت و دشواری روبه‌رو شده، این مهم هم به تعویق افتاده است.
معادن کوچک حساس‌تر هستند
یک فعال معدنی در پاسخ به این سوال که چرا مشکلات زودتر از همه در معادن کوچک نمود پیدا می‌کنند به «جهان‌صنعت» گفت: معادن کوچک به معادنی اطلاق می‌شود که میزان ذخیره، نحوه استخراج، نگهداری، فرآوری، روش و مدیریت منابع انسانی آنها متفاوت با معادن بزرگ است و مدیریت این نوع معادن به پارامترهای مختلفی همچون اقتصادی، سیاسی و اجتماعی وابسته است. البته همین موارد برای معادن بزرگ هم وجود دارد، اما با این تفاوت که معادن کوچک زودتر و حساس‌تر به این پارامترها واکنش نشان می‌دهند و به همین دلیل چالش‌ها زودتر به سراغ این معادن می‌آیند.
سیداحمد مشکانی در ادامه به محاسن معادن کوچک اشاره و خاطرنشان کرد: ایجاد اقتصاد محلی، اشتغالزایی بومی، تولید انواع مواد معدنی در مقیاس کوچک، تربیت و تعلیم منابع انسانی متخصص و غیرمتخصص، تولید ثروت ملی از جمله مواردی است که در معادن کوچک به عنوان مزیت حساب می‌شود. در دنیا نیز معادن کوچک مورد توجه دولتمردان قرار گرفته است که علت اصلی آن اشتغالزایی و پراکنده بودن آنها در مناطق مختلف است. اغلب سیاستگذاران برای این دسته از معادن قوانین خاص خود را ایجاد می‌کنند تا اینها بتوانند در شرایط بهتری به بقای خود ادامه دهند.
این فعال معدنی سپس با اشاره به مشکلاتی که برای معادن کوچک ایجاد شده، ابراز داشت: متاسفانه امروز این دسته از معادن در کشور ما دچار بحران شده‌اند و حالا اگر به داد آنها نرسیم، به زودی شاهد تعطیلی‌شان خواهیم بود.
عوامل تاثیرگذار برای تعطیلی معادن کوچک
مشکانی با دسته‌بندی عوامل سیاسی در این عرصه گفت: مشکلات در این قلاب را می‌توان به دو دسته خارجی و داخلی شامل اعمال تحریم‌ها و نرخ ارز نیمایی تقسیم کرد که در خصوص بحث داخلی و ارز نیمایی انتظار می‌رود دولتمردان تمهیداتی را در این شرایط برای معادن کوچک در نظر بگیرند. او با اشاره به عوامل اقتصادی ادامه داد: تورم بالا، افزایش حقوق دولتی، گران شدن قیمت ماشین‌آلات و تجهیزات معدنی، افزایش حقوق نیروی کار و کم‌ارزش شدن ریال موجب شده هزینه‌های استخراج بالاتر باشد. این مساله در حالی است که قیمت انرژی و دستمزد در ایران پایین‌تر از جهان است. این فعال معدنی در ادامه به عوامل اجتماعی و محیطی اشاره کرد و گفت: این مهم موجب سخت‌تر شدن عملیات معدنکاری برای معادن کوچک کشور شده است که از آن جمله می‌توان به معارضین محلی، مشکلات منابع طبیعی و محیط‌زیست و قوانین معادن اشاره کرد.
او در ادامه به اهمیت نقش‌آفرینی دولت اشاره کرد و گفت: لازم است که توجه خاصی به این معادن شود و دولت تسهیلاتی را برایشان در نظر گیرد. به عنوان مثال حقوق دولتی از این معادن کمتر گرفته شود، ماشین‌آلات ارزان‌تر و باکیفیت‌تر در اختیار معادن کوچک قرار گیرد و قوانین معدن برای این نوع معادن به نحو دیگری اجرا شود. در ادامه انتظار می‌رود که تسهیلات بانکی ارزان‌قیمت در اختیار آنها قرار گیرد و در ارتباط با صادرات محصولات معدنی برای این نوع از معادن قوانین خاصی در نظر گرفته شود. مشکانی تاکید کرد: با رشد این نوع معادن می‌توانیم به تولید ناخالص، اشتغالزایی و بخش خصوصی کمک کنیم. ضمن اینکه بهتر است بدانیم تمام موارد ذکر شده از ضروریات رشد اقتصاد یک کشور است. برای رسیدن به این مهم بهتر است دولتمردان و بخش خصوصی به یکدیگر کمک کنند تا شرایط کنونی باعث تعطیلی معادن کوچک نشود.
مشکل نقدینگی
کمبود سرمایه در گردش یکی از مواردی است که معادن کوچک و متوسط با آن روبه‌رو هستند. کمبود نقدینگی خود به معضلی تبدیل شده که در نهایت می‌تواند به تعطیلی تعداد زیادی از معادن کشور و متعاقب آن بحران‌های دیگری از جمله اشتغال منجر شود. این در حالی است که هرچه معادن با کمبود نقدینگی مواجه باشند شاهد کاهش قدرت رقابت‌پذیری در بازارهای جهانی و افت تولید در کشور خواهیم بود.
از آنجایی که یکی از دلایل مهم توقف فعالیت معادن کوچک و متوسط نبود و یا کمبود نقدینگی، سرمایه در گردش و سرمایه‌گذاری ثابت است، کارشناسان باور دارند تا دیر نشده دولت باید در پی حل این مشکل برآید. راه‌حل‌هایی از جمله کاهش تورم، کمک به افزایش ارزش ریال و کاهش نرخ دلار، ارائه تسهیلات بانکی و سهل‌‌الوصول همه می‌توانند جانی تازه به افزایش تولید و رونق معادن کشور دهند.
در این بین به طور مثال می‌توان به امتیازدهی از سوی وزارت صمت از محل حقوق دولتی و همچنین نقش صندوق بیمه اشاره کرد. کارشناسان باور دارند با توجه به افزایش سرمایه صندوق بیمه سرمایه‌گذاری فعالیت‌های معدنی و امکان صدور ضمانتنامه شرایط خوبی برای اعطای تسهیلات در بخش معادن و صنایع معدنی کشور فراهم می‌شود. به این ترتیب کمبود نقدینگی یکی از چالش‌ها و موانع جدی در بخش معدن است که باید برای رفع آن چاره‌اندیشی کرد، چراکه معضل کمبود نقدینگی، امر نوسازی معادن را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد که قطعا روند کند این امر، کیفیت و کمیت فعالیت‌ها و دستاوردهای این بخش را تحت‌الشعاع قرار خواهد داد. در بیشتر موارد این معضل منجر به تعدیل نیروی کار و کاهش تولید شده و بعد از مدتی هم به دلیل اینکه سودشان کاهش می‌یابد به سمت زیان و تعطیلی می‌روند.
ضربه به معادن کوچک
کارشناسان باور دارند بهره‌برداری از معادن کوچک به دلایل مختلفی از جمله فرسودگی ناوگان معدنی کشور، جلوگیری از واردات ماشین‌آلات نو و… باعث شده که هزینه تولید ماده معدنی برای این دسته از معادن کشور افزایش پیدا کند. اما یکی از موانع جدی بحث حقوق دولتی است. البته به نظر می‌رسد برای آن ظرفیت‌های قانونی خوبی وجود دارد و اصل مساله فاقد مشکل است اما از طرف دیگر در برخی از بخش‌های همین قانون شاهد ترک فعل هستیم و ملاحظه می‌شود که متاسفانه به روند قانونی آن‌طور که باید توجهی نمی‌شود. از طرف دیگر گاهی هم گفته می‌شود که باید مواردی به این قانون اضافه شود و مواردی هم تغییر کند.
در ارتباط با حل مشکل معدنکاران کوچک گفته می‌شود که حمایت دولت از معادن کوچک مفید خواهد بود. البته باید به طور دقیق مشخص شود که چه نوع کمک و حمایتی باید به معدنکاران ارائه شود. به طور مثال می‌توان به تسهیل و تسریع در صدور مجوزها نظیر پروانه اکتشاف، گواهینامه کشف و پروانه بهره‌برداری و نیز حمایت‌های مالی از جمله اعطای تسهیلات برای ماشین‌آلات معدنی و تجهیزات پیش‌فرآوری داخل معدن اشاره کرد.
