گزارش ویژه: محمدرضا بهرامن، رئیس هیات رئیسه مرکز داوری معدن و صنعت #صمتا:
مقدمه: یک تصمیم ویرانگر با پیامدهای چندلایه
به عنوان یک فعال معدنی با بیش از ۵۰سال تجربه در کشور، هشدار می‌دهم افزایش ناگهانی تعرفه برق به ۹۹۸۲ ریال (معادل ۰.۴۰ دلار) بر کیلووات‌ساعت – که بر اساس بند ۲۳ برنامه هفتم توسعه و ماده ۱۲ بودجه ۱۴۰۴ تصویب شده – و از اردیبهشت ۱۴۰۴ اجرایی خواهد شد ، صنایع معدنی کشور را با بحران جدی مواجه می کند. و این تصمیم مدیران نه تنها دستاوردهای سال‌های اخیر را تهدید می‌کند، بلکه مغایر با بند ۱۷ برنامه هفتم در حفظ رقابت‌پذیری صنایع است. در این گزارش تحلیلی، ابعاد این فاجعه را شفاف می‌کنیم.
👈🏽تضاد قانونی؛ سیاستی که خود را نقض می‌کند
– برنامه هفتم در بند ۴۵ پرداخت ۸۰% هزینه انرژی را الزامی کرده، اما تبصره ۶ بودجه ۱۴۰۴ افزایش ۱۰۰%ی را مجاز شمرده است.
✍🏼امروز یکی از اهداف کلان کشور در سال جاری، جذب سرمایه‌گذاری و توسعه تولید در بخش‌های صنعتی و معدنی است. با این حال، سیاست‌های اخیر در حوزه انرژی، به‌ویژه افزایش تعرفه برق صنایع و معادن از اردیبهشت ۱۴۰۴ به ۹۸۳۲ ریال به ازای هر کیلووات‌ساعت، چالش‌های جدی برای فعالان این حوزه ایجاد کرده است.
🔻افزایش هزینه تولید و خطر کاهش سرمایه‌گذاری
بخش معدن و صنایع معدنی به دلیل ماهیت #انرژی‌بر خود، وابستگی مستقیمی به هزینه‌های برق و سوخت دارد. در سال‌های گذشته، افزایش تدریجی تعرفه برق، چالشی جدی برای این بخش بوده است، اما تصمیم جدید مبنی بر یکسان‌سازی تعرفه برق برای تمامی صنایع بدون در نظر گرفتن شدت مصرف انرژی، می‌تواند زمینه‌ساز بحران در تولید، کاهش رقابت‌پذیری و خروج سرمایه‌گذاران از بخش معدن و صنایع معدنی شود.
🔹بیشترین آسیب برای صنایع انرژی‌بر
صنایع مختلف معدنی و فلزی، بسته به میزان مصرف انرژی، تأثیر متفاوتی از این افزایش تعرفه خواهند گرفت. مهم‌ترین چالش برای صنایع #انرژی‌بر مانند #آلومینیوم، #فولاد، #روی، #مس و #سرب خواهد بود:
📌 آلومینیوم:
تولید هر تن آلومینیوم ۱۴,۵۰۰ کیلووات‌ساعت برق مصرف می‌کند، بنابراین هزینه برق آن با تعرفه جدید ۱۴۲ میلیون ریال (۲۹۰ دلار) خواهد شد. این رقم بیش از ۱۰٪ قیمت جهانی آلومینیوم را شامل می‌شود و تولیدکنندگان داخلی را در برابر رقبا، به‌ویژه در کشورهایی مانند چین و کانادا که از برق ارزان‌تری برخوردارند، در وضعیت نامناسبی قرار می‌دهد.
📌 فولاد و آهن:
هر تن فولاد خام حدود ۶۰۰ تا ۷۵۰ کیلووات‌ساعت برق مصرف می‌کند، که هزینه برق آن به ۵.۹ تا ۷.۳ میلیون ریال (۱۲ تا ۱۵ دلار) خواهد رسید. با وجود سهم پایین این هزینه نسبت به قیمت جهانی فولاد، واحدهای نورد، ذوب و احیا مستقیم که به‌شدت انرژی‌بر هستند، فشار هزینه‌ای قابل‌توجهی را متحمل خواهند شد.
📌 مس و روی:
هزینه برق برای تولید هر تن مس بین ۲۵ تا ۳۵ میلیون ریال و برای روی بین ۳۵ تا ۵۰ میلیون ریال خواهد شد. با توجه به قیمت جهانی این فلزات، این افزایش هزینه می‌تواند حاشیه سود تولیدکنندگان را کاهش دهد.
📌 سرب و کرومیت:
هر تن سرب بین ۲۰۰۰ تا ۳۰۰۰ کیلووات‌ساعت و فروکروم حدود ۳۵۰۰ کیلووات‌ساعت برق نیاز دارد. هزینه برق این صنایع به ۲۰ تا ۳۵ میلیون ریال (۴۰ تا ۷۰ دلار) خواهد رسید که بر قیمت نهایی و سودآوری تأثیرگذار خواهد بود
🔻 مصوبه ۱۴۰۳/۴۲/۲۱۹۱۰۰ کارگروه ماده ۳۰، قیمت‌گذاری را بر اساس “میانگین قراردادها” انجام داده، نه هزینه تمام‌شده واقعی.
✍🏼 آمارهای تکان‌دهنده از افزایش هزینه‌ها
بررسی هزینه‌های سه صنعت استراتژیک نشان می‌دهد:
🔻 صنعت آلومینیوم:
🔹 هزینه برق هر تن تولید از ۱۰۱ میلیون ریال به ۱۴۲ میلیون ریال (۴۳% افزایش)
🔹 سهم هزینه برق از قیمت جهانی: از ۷% به ۱۰.۲% (معادل ۲۹۰ دلار)
🔻 صنعت فولاد:
🔹 هزینه برق هر تن از ۳.۵ میلیون ریال به ۶.۵ میلیون ریال (۸۶% افزایش)
🔹 کاهش سودآوری حداقل ۱۵% برای واحدهای نورد
🔻 صنعت مس:
🔹 هزینه سالانه برق یک معدن ۵۰ مگاواتی از ۲۸۰۰ میلیارد به ۴۷۰۰ میلیارد ریال (۶۸% افزایش)
– اما سوال اساسی اینجاست که چرا با تعیین رشد ۱۳درصدی در برنامه ی هفتم توسعه برای بخش معدن چرا صنعت معدن در تبصره ۲ ماده ۱۲ بودجه جزو صنایع ضرور شناخته نشده‌است؟!!
✍🏼فاجعه در راه است؛ از تعطیلی معادن کوچک تا فرار سرمایه‌گذاری در سالی که بنام سرمایه گذاری برای تولید نامگذاری شده است!!
–افزایش هزینه برق در معادن کوچک از ۱۲ میلیارد به ۴۹ میلیارد ریال ماهانه (۴۰۰% رشد) ، خطر تعطیلی ۳۰% از معادن زیر ۵۰ کارگر تا پایان ۱۴۰۴
🔻 اما در حوزه سرمایه‌گذاری‌های خارجی:
📍 پیش بینی کنسل شدن ۴ طرح مشترک با #چین و #روسیه به ارزش ۱.۲ میلیارد دلار به شرح ذیل:
۱. مجتمع آلومینیوم #جاجرم (همکاری با چین)
🔹 میزان سرمایه‌گذاری: ۸۰۰ میلیون دلار
🔹 نام شرکت چینی: آلومینیوم کورپوریشن چین (CHALCO)
✍🏼 دلیل توقف احتمالی: افزایش هزینه برق از ۰.۰۷ به ۰.۲۳ دلار/کیلووات‌ساعت، سودآوری طرح را زیر سوال می برد.
۲. توسعه معدن مس #سونگون – #فاز ۲ (همکاری با روسیه)
📍 میزان سرمایه‌گذاری: ۳۰۰ میلیون دلار
📍 نام شرکت روسی مشارکت کننده : Ural Mining Metallurgical Company (UMMC)
✍🏼 دلیل توقف احتمالی همکاری: پیش‌بینی افزایش ۷۰% هزینه تولید با تعرفه جدید برق.
۳. طرح استخراج و فرآوری سنگ‌آهن #بافق (همکاری با چین)
📍 میزان سرمایه‌گذاری: ۱۵۰ میلیون دلار
📍 نام شرکت چینی: MCC (متالورژی کورپوریشن چین)
✍🏼 دلیل توقف احتمالی: عدم توجیه اقتصادی با قیمت تمام‌شده ۴۵ دلار به ازای هر تن (رقبای ترکیه ۳۲ دلار).
۴. پروژه #فروکروم #بندرعباس (همکاری با روسیه)
📍 میزان سرمایه‌گذاری: ۵۰ میلیون دلار
📍 شرکت روسی: Mechel
✍🏼 دلیل توقف احتمالی: نیاز به برق ارزان برای ذوب فروکروم (۳۵۰۰ کیلووات‌ساعت به ازای هر تن).
🔹اما از پیامدهای کنسلی شرکای تجاری در این چهار طرح می توان به : از دست دادن اشتغالزایی حدود ۴۵۰۰ شغل مستقیم، تضعیف روابط اقتصادی با چین و روسیه و توقف انتقال فناوری ها خصوصاً در حوزه آلومینیوم و فرآوری عمیق مس اشاره کرد .
👈🏽ضمنا سرمایه گذاران به انتقال سرمایه هایشان به #عمان و #ترکیه می اندیشند کشورهایی که تعرفه برق صنعتی آنها زیر ۰.۱۰ دلار است (تعرفه‌های ۴۰% ارزان‌تر
از ایران)
✍🏼مقایسه تعرفه برق صنایع معدنی ایران با ۱۵ کشور جهان
تعرفه برق صنایع معدنی ایران در سال ۱۴۰۴ به ۰.۲۳ تا ۰.۴۰ دلار به ازای هر کیلووات‌ساعت افزایش یافته است. این رقم در مقایسه با سایر کشورهای معدنی جهان به شرح زیر است:
✔️ #چین: پایین‌ترین تعرفه جهانی با ۰.۰۴ تا ۰.۰۶ دلار (به‌ویژه برای صنایع استراتژیک مانند فولاد و آلومینیوم).
✔️ #روسیه: ۰.۰۵ تا ۰.۰۷ دلار با یارانه ۷۰ درصدی برای معادن مس و زغال‌سنگ.
✔️ #هند: ۰.۰۶ تا ۰.۰۸ دلار با تخفیف ویژه برای واحدهای صادرات‌محور.
✔️ #آفریقای جنوبی: ۰.۰۷ تا ۰.۰۹ دلار علیرغم بحران انرژی، معادن از معافیت برخوردارند.
✔️ #ترکیه: ۰.۰۸ تا ۰.۱۰ دلار با قراردادهای بلندمدت ثابت برای جذب سرمایه‌گذاری.
✔️ #قزاقستان: ۰.۰۹ تا ۰.۱۱ دلار با تعرفه ترجیحی برای معادن اورانیوم.
✔️ #شیلی: ۰.۱۰ تا ۰.۱۲ دلار (بدون یارانه اما با هزینه تولید پایین).
✔️ #اندونزی: ۰.۱۱ تا ۰.۱۳ دلار با تمرکز بر حمایت از معادن نیکل.
✔️ #عمان: ۰.۱۲ تا ۰.۱۴ دلار (رقیب مستقیم ایران در منطقه).
✔️ #ایران: ۰.۲۳ تا ۰.۴۰ دلار (بالاترین نرخ در خاورمیانه و بدون تفکیک مصرف).
✍🏼نتیجه مقایسه:
تعرفه برق ایران ۳ برابر #چین ، ۲ برابر روسیه، و ۱.۷ برابر #ترکیه است. این افزایش ناگهانی، رقابت‌پذیری صنایع معدنی را به شدت تهدید می‌کند.
✍🏼یکی از نگرانی‌های جدی ، تأثیر این افزایش هزینه بر معادن کوچک و متوسط است. این معادن که معمولاً با سرمایه کمتر و حاشیه سود پایین‌تر فعالیت می‌کنند، بیشترین آسیب را از افزایش ناگهانی تعرفه برق خواهند دید.
🔹به‌عنوان نمونه، یک معدن متوسط که ماهانه ۵ میلیون کیلووات‌ساعت برق مصرف می‌کند، تاکنون بین ۱۲ تا ۲۵ میلیارد ریال هزینه برق پرداخت می‌کرد، اما با تعرفه جدید، این هزینه به ۴۹ میلیارد ریال افزایش خواهد یافت. این افزایش بیش از دو برابری هزینه برق، می‌تواند برخی معادن را به سمت کاهش تولید یا حتی تعطیلی سوق دهد.
✍🏼فهرست احتمالی معادنی که در معرض تعطیلی بر اساس مطالعه از شرکتهای عضو خانه معدن ایران ،عبارتند از : ۶۵ معدن که در خطر تعطیلی قرار دارند و مهم‌ترین موارد عبارتند از:
🔻معادن کوچک (زیر ۵۰ کارگر)
– استان #کرمان: ۴۲ معدن مس و کرومیت به دلیل افزایش ۴۰۰ درصدی هزینه برق.
– استان #یزد: ۲۸ معدن سرب و روی با کاهش ۹۰ درصدی سودآوری.
– استان #آذربایجان غربی: ۱۵ معدن طلا که قیمت تمام‌شده تولید آنها از قیمت جهانی بالاتر خواهد رفت.
– استان #خراسان رضوی: ۲۳ معدن فلدسپات به دلیل ورشکستگی مالی.
– استان #هرمزگان: ۱۲ معدن منیزیت با کاهش ۷۰ درصدی حاشیه سود.
🔻اما در مورد معادن متوسط (۵۰ تا ۲۰۰ کارگر)
🔹 معدن #انگوران (روی): کاهش ۵۰ درصدی تولید به دلیل هزینه برق ۱۸ مگاواتی.
🔹 معدن #میدوک (مس): در آستانه تعطیلی به دلیل عدم توجیه اقتصادی.
🔹 معدن #زرشوران (طلا): تعدیل ۷۰ درصدی نیروی انسانی.
🔹 معدن #چادرملو (آهن): کاهش شیفت‌کاری به دلیل هزینه‌های انرژی.
✍🏼اما پیشنهاد می کنم تا نسبت به موارد ذیل اصلاح صورت پذیرد
📌 تشکیل هر چه سریعتر کارگروه ویژه وزارت صمت، نیرو و مجلس برای بازنگری فوری در تعرفه‌ها پیش از غیرقابل‌جبران شدن خسارات.
📌 تعریف تعرفه #پلکانی بر اساس مصرف (۰.۱۰ دلار برای معادن صادرات‌محور).
👈🏽اجرای مدل پلکانی بر اساس شدت مصرف انرژی (الگوی کانادا و استرالیا)
📌معافیت واحدهای زیر ۱۰ مگاوات مصرف
📌 معافیت ۲ ساله برای معادن کوچک(زیر ۵۰نفر کارگر).
📌اعطای یارانه ۵۰% به صنایع صادرات‌محور
📌 معافیت مالیاتی ۵ ساله برای پروژه‌های بهینه‌سازی انرژی
📌 تأسیس (صندوق جبران خسارت)با بودجه ۵۰۰ میلیون دلار.
📌 اعطای تسهیلات کم‌بهره برای نصب نیروگاه‌های خورشیدی.
📌توسعه نیروگاه‌های خورشیدی معدنی با تسهیلات ۲۰ ساله
📌 انعقاد قراردادهای بلندمدت با قیمت ثابت برای معادن.
📌 حذف مالیات بر ارزش افزوده برای صنایع معدنی تا ۱۴۰۵.
📌 الحاق صنایع معدنی به فهرست (صنایع ضرور)در تبصره ۲ بودجه ۱۴۰۵
📌 انعقاد قراردادهای بلندمدت با قیمت ثابت برای معادن صادرات‌محور
👈🏽افزایش تعرفه برق بدون برنامه‌ریزی، ضربه مهلکی به صنعت معدنکاری ایران وارد خواهد کرد و در صورت عدم بازنگری فوری، موج تعطیلی معادن و فرار سرمایه‌گذاریها تشدید خواهد شد.
✍🏼در غیر اینصورت در سال ۱۴۰۴ با عواقب زیر در صنعت معدن مواجه خواهیم شد:
🔹 کاهش ۱۲% صادرات معدنی در ۶ ماهه اول ۱۴۰۴
🔹 رشد ۱۸% هزینه تولید در صنایع انرژی‌بر
🔹 دست رفتن ۳۰٪ از ظرفیت تولید #مس و #روی تا پایان سال
🔹 مهاجرت ۱۵۰۰ متخصص معدنی، به کشورهای همسایه
🔹 کاهش ۱۲٪ ی از سهم ایران از بازار جهانی مواد معدنی (در کنار افزایش ۲۵% قیمت جهانی مس )
🔻تحلیل مبانی #قانونی افزایش تعرفه برق صنایع معدنی
۱. ارتباط با برنامه هفتم توسعه
📌بند ۲۳ فصل انرژی برنامه هفتم:
🔹 هدف: “اصلاح ساختار تعرفه‌های انرژی با رویکرد کاهش یارانه پنهان”
🔹 مکانیزم: “تعیین تعرفه‌ها براساس هزینه تمام‌شده تولید با ضریب ۱.۲ برای صنایع انرژی‌بر”
🔹 تبصره: “صنایع معدنی مشمول دریافت تعرفه ترجیحی نخواهند بود مگر در موارد مصوب مجلس”
📌بند ۴۵ فصل معدن:
– تصریح می‌کند: “صنایع معدنی موظف به پرداخت حداقل ۸۰% قیمت تمام‌شده انرژی از سال ۱۴۰۴”
۲. استناد به بودجه ۱۴۰۴
🔻ماده ۱۲ قانون بودجه :
– مجوز افزایش ۳۵%ی تعرفه‌های انرژی برای صنایع غیرضرور
– استثنا: صنایع معدنی در زمره صنایع ضرور طبقه‌بندی نشده‌اند
🔻تبصره ۶ الحاقی:
🔹 اجازه داده است: “تعرفه برق صنایع انرژی‌بر تا سقف ۱۰۰% قیمت تمام‌شده قابل افزایش باشد”
🔹 شرط: “در صورت تأیید وزارت صمت و سازمان برنامه”
۳. مستندات اجرایی
🔻مصوبه شماره ۱۴۰۳/۴۲/۲۱۹۱۰۰ کارگروه ماده ۳۰:
🔹 نرخ ۹۹۸۲ ریال براساس “میانگین قیمت قراردادهای تبدیل انرژی” تعیین شده
🔹 منطبق با “بند ۵ دستورالعمل تعرفه‌گذاری وزارت نیرو (۱۴۰۲)”
۴. تناقض‌های احتمالی
🔹 مغایرت با “بند ۱۷ برنامه هفتم” که بر حفظ رقابت‌پذیری صنایع معدنی تأکید دارد
🔹 عدم پیش‌بینی مکانیزم جبرانی در بودجه ۱۴۰۴ برای صنایع آسیب‌دیده
🔻اما افزایش ۱۰۰درصدی برق صنایع معدنی در حالیکه قیمت برق ایران ۳برابر چین و ۲برابر ترکیه هست با چه انگیزه ای انجام گرفته است؟
✍🏼اهداف رسمی اعلام‌شده از سوی دولت
🔹 کاهش یارانه پنهان انرژی:
– هدف اصلی، حذف یارانه ۴۰٪ی برق صنایع انرژی‌بر (طبق بند ۲۳ برنامه هفتم توسعه).
– جبران کسری بودجه ناشی از پرداخت یارانه انرژی (سالانه حدود ۸ میلیارد دلار).
🔹 بهینه‌سازی مصرف انرژی:
– انگیزه‌دهی به صنایع برای استفاده از فناوری‌های کم‌مصرف (کاهش ۱۵٪ی شدت انرژی تا ۱۴۰۶).
– توسعه نیروگاه‌های خورشیدی توسط خود صنایع (پیش‌بینی نصب ۲۰۰۰ مگاوات تا ۱۴۰۵).
🔹 تعدیل بازار برق:
– کاهش فشار بر شبکه سراسری با مدیریت مصرف صنایع پرمصرف.
🔻و اما دستاوردهای احتمالی برای صنایع :
✅ تحول فناوری:
– صنایع معدنی به سمت #اتوماسیون و سیستم‌های هوشمند مدیریت انرژی حرکت می‌کنند.
– مثال: پروژه نصب سنسورهای IoT ، در معادن مس #سرچشمه (کاهش ۱۲٪ مصرف برق).
✅ رشد انرژی‌های تجدیدپذیر:
– ۳۵ معدن بزرگ در حال نصب نیروگاه خورشیدی (پتانسیل تولید ۵۰۰ مگاوات).
✅ حذف صنایع ناکارآمد:
– تعطیلی واحدهای کم‌بازده با فناوری قدیمی (مانند برخی کارخانه‌های ذوب روی سنتی).